Қазақ халқының салт-дәстүрлерін балабақша тәрбиесінде қолдану
Есимсейтова Жанар Жолмухановна
Астана қаласы
№95 “Алматы” балабакшасының тәрбиешісі
Аңдатпа:
Қазақ халқының салт-дәстүрлері өздерінің көп ғасырлық тарихымен және бай мазмұнымен ерекшеленеді. Бұл дәстүрлер халықтың өмір сүру салтымен, дүниетанымымен, қоғамдағы орны мен әлеуметтік қарым-қатынастарының негіздерімен тығыз байланысты. Балабақша тәрбиесінде қазақ халқының салт-дәстүрлерін қолдану балалардың ұлттық сана-сезімін қалыптастыруға, олардың мәдениетке деген сүйіспеншілігін арттыруға, тәрбиелік және рухани құндылықтарды меңгеруіне септігін тигізеді. Мақалада қазақ халқының салт-дәстүрлерін балабақша тәрбиесінде қолданудың маңыздылығы, тиімді жолдары, тәрбиелік мәні және балаларға беретін пайдасы кеңінен қарастырылады.
Кілт сөздер:
Қазақ халқы, салт-дәстүр, балабақша тәрбиесі, ұлттық сана, мәдениет, тәрбиелік мән, ұлттық ойындар, әдет-ғұрып.
Қазақ халқының салт-дәстүрлері, дүниетанымдық көзқарастары мен моральдық құндылықтары халықтың өмір сүру тәсілін және олардың қоғамдағы орнын айқындайтын маңызды сипаттамалар болып табылады. Бұл дәстүрлер халықтың рухани байлығының айғағы, оның әрбір мүшесінің жүріс-тұрысын, қарым-қатынасын, еңбек ету мен тұрмыс құру дағдыларын, сондай-ақ, ұлттық сана-сезімін қалыптастырудағы басты факторлар болып табылады. Балабақша – балаларды тәрбие мен білім беру жүйесінің алғашқы кезеңі ретінде өте маңызды орын алады, себебі бұл кезеңде балалардың дүниетанымы қалыптасады, олардың мінез-құлқы мен дүниеге деген көзқарасы анықталады. Балабақшадағы тәрбие мен оқыту барысында қазақ халқының салт-дәстүрлерін қолдану балалардың ұлттық мәдениетке деген сүйіспеншілігін арттырып, олардың ұлттық санасын тереңдетуге мүмкіндік береді.
Қазақ халқының салт-дәстүрлерінің тәрбиелік мәні
Қазақ халқының салт-дәстүрлері тек мәдени мұра болып қана қоймай, балалардың тәрбие алуында маңызды рөл атқарады. Қазақ халқының әрбір дәстүрі, ырым-тыйымдары, әдет-ғұрыптары терең мағынаға ие және тәрбиелік мақсаттарға қызмет етеді. Мысалы, “Наурыз” мерекесі қазақ халқының ең маңызды ұлттық мерекелерінің бірі болып табылады. Бұл мереке арқылы балалар табиғаттың жаңаруы мен өмірдің үздіксіздігін түсініп, жақсылықтың, қуаныштың, бірлік пен татулықтың мәнін ұғынады. Сонымен қатар, “Наурыз” мерекесін өткізу балаларға өздерінің ұлттық мәдениетіне деген құрметін арттырып, оларды қазақ халқының бай тарихи мұрасымен таныстырады.
“Той-думан” дәстүрі қазақ қоғамының негізінде жатқан бірліктің, ынтымақтастықтың символы болып табылады. Балабақшада той-мәжілістерді ұйымдастыру арқылы балаларды бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, үлкендерді құрметтеуге, кішіге қамқор болуға үйретуге болады. Мұндай іс-шаралар балалардың әлеуметтік дағдыларын жетілдіріп, ұжымдық ортада өзін-өзі ұстауды, басқалармен тіл табысуды дамытады. Сонымен қатар, балалардың жүрегінде бірлік пен ынтымақтастыққа деген оң көзқарас қалыптасады, бұл олардың қоғамдық өмірде оңтайлы бейімделуіне септігін тигізеді.
Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі әрдайым отбасылық құндылықтарды бірінші орынға қояды. Балабақшада “Тілек айту”, “Құрмет көрсету”, “Қонақ күту” сияқты салт-дәстүрлерді үйрету балалардың адамгершілік қасиеттерін дамытып, үлкенді құрметтеуге, кішіге қамқор болуға, жақындарына деген ізгі қарым-қатынасты көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл дәстүрлер арқылы балалар бойында өзара сыйластық, ұқыптылық және өзара көмек көрсету сияқты қасиеттер қалыптасады.
Қазақ салт-дәстүрлерін балабақшада қолдану тәсілдері
Қазақ салт-дәстүрлерін балабақша тәрбиесінде тиімді қолданудың бірнеше жолы бар. Біріншіден, ұлттық ойындар мен ойыншықтар балалардың дене тәрбиесі мен шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып, олардың ұлттық мәдениетті түсінуге жол ашады. Қазақтың ұлттық ойындары балаларға тек көңіл көтеруге ғана емес, оларды батылдыққа, шапшаңдыққа, шыдамдылыққа, командалық жұмысқа баулиды. Мысалы, “Тақым тебу”, “Арқан тарту”, “Қыз қуу” сияқты ойындар балалардың дене бітімін қалыптастырып, оларды ептілікке, жылдамдыққа тәрбиелейді. Сонымен қатар, бұл ойындар балалардың топтасып жұмыс істеу дағдыларын дамытады, өйткені ойын барысында балалар бірге әрекет етіп, командалық рухты сезінеді.
Екіншіден, балабақшадағы тәрбие іс-шараларында қазақтың дәстүрлі әндері мен билерін қолдану балалардың музыкалық сауаттылығын арттырып, олардың эстетикалық талғамын қалыптастырады. Қазақтың ұлттық әндері мен билері баланың эмоциялық дүниесін байытумен қатар, оның халықтың мәдениетіне деген қызығушылығын арттырады. Бұл іс-шаралар барысында балалар қазақтың әуендері мен би қимылдарын меңгеріп, олардың көмегімен рухани тәрбие алады.
Үшіншіден, қазақтың әдет-ғұрыптары мен жораларын балабақша тәрбиешілері түрлі іс-шаралар барысында үйрете алады. “Тәуіп” дәстүрі балаларға ізгілік пен мейірімділік, көмек көрсету мен қамқорлық көрсетудің маңыздылығын түсіндіреді. Балалар осы дәстүрлерді меңгеру арқылы үлкендерге құрмет көрсету, табиғатқа деген қамқорлық, адамдар арасындағы жанашырлық сияқты қасиеттерді бойына сіңіреді.
Балабақшада ұлттық дәстүрлерді енгізудің тиімділігі
Қазақ салт-дәстүрлерін балабақшада қолданудың балалар үшін көптеген пайдасы бар. Біріншіден, бұл балалардың ұлттық сана-сезімін қалыптастырып, оларды өз мәдениетіне, тарихына және ұлттық құндылықтарына құрметпен қарауға тәрбиелейді. Ұлттық дәстүрлер арқылы балалар өзінің ұлттық болмысын терең түсініп, өз отбасына, халқы мен мәдениетіне деген мақтаныш сезімін сезінеді.
Екіншіден, ұлттық дәстүрлер балалардың адамгершілік қасиеттерін дамытуда үлкен рөл атқарады. Балалар халықтың әдет-ғұрыптарынан, салт-дәстүрлерінен қоғамдағы дұрыс тәртіпті, өмірдің мәні мен мақсаттарын үйренеді. Ұлттық тәрбиенің негізінде балалар шыдамдылықты, еңбекқорлықты, мейірімділік пен сыйластықты меңгереді.
Үшіншіден, қазақ халқының дәстүрлері балаларды әлеуметтік ортада өз орнын табуға үйретеді. Әрбір дәстүр мен әдет-ғұрып балаларды белгілі бір әлеуметтік нормалар мен қарым-қатынастарды сақтауға, адамдармен дұрыс тіл табысуға, қоғамда өз орнын табуға тәрбиелейді. Бұл балалардың коммуникативтік қабілеттерін дамытуға ықпал етеді.
Қазақ халқының салт-дәстүрлерін балабақша тәрбиесінде қолдану – баланың рухани дүниесін байыту, оның ұлттық санасын қалыптастыру, адамгершілік қасиеттерін дамыту үшін өте маңызды. Бұл дәстүрлер балаларды ізгілікке, еңбекке, құрметке, ұлттың мәдениетіне деген сүйіспеншілікке тәрбиелейді. Балабақша тәрбиешілері қазақ халқының салт-дәстүрлерін шығармашылық тұрғыда пайдалану арқылы балалардың ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын арттырып, олардың қоғамдағы орнын табатын, жауапты әрі мәдениетті тұлға болып қалыптасуына ықпал етеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Мұқанова, З. (2019). Қазақ халқының салт-дәстүрлері және олардың тәрбиелік мәні. Алматы: Білім.
- Әлімжанова, Н. (2017). Балабақшадағы ұлттық тәрбие. Астана: Ардақты.
- Төлеуғазина, С. (2020). Қазақ мәдениеті және оның балабақша тәрбиесіндегі рөлі. Қызылорда: Қорқыт ата атындағы университет.
