Ақпарат және киберқауіпсіздікті қорғау
Сванова Гүлназ
Жаңатехнологиялар, электрондыққызметкөрсетулербіздіңкүнделіктіөміріміздіңажырамасбөлігінеайналды.
Қоғамныңкүнсайынақпараттық-коммуникациялықтехнологияларғатәуелдіболыпбаражатқанынескерсек, осытехнологиялардыңқорғанысыменқолжетімділігісынисәтжәнеұлттықмүдделерүшінмаңыздытақырыпқаайналады.
Бүгінгікүнікиберқауіпсіздікақпараттыққоғамныңдамуыныңқажеттішартыболыптабылады, оныңсоңынантехникалықтанбастапзаңнамалықпенаяқтағандашегіжоққауіпсіздікмәселелерініңтізіміменолардыңшешімітұрады.
Заманауижағдайдакиберқауіпсіздікмәселелеріесептеуіштехниканыңжекеобъектісіндегіақпараттықорғаудеңгейінен, әрмемлекеттіңақпараттықжәнеұлттыққауіпсіздігініңқұрамдасбөлігіретіндекиберқауіпсіздіктіңбірыңғайжүйесінқұрудеңгейінешығады.
АлғашқыкиберқауіпсіздікСтратегиясы 2003 жылыАҚШ-тапайдаболды. ОсыдансоңвиртуалдықкеңістіктегіқауіпсіздікбойыншаұқсасСтратегияларменшараларжоспарыбарлықЕуропағатарады.
Еуроодақ (ЕО) елдерініңжәнеоныңқұрамынакірмейтінкейбірелдердіңкиберқауіпсіздіктіңұлттықСтратегиясыжелілерқауіпсіздігіменақпараттыққауіпсіздікбойыншаЕуропалықагенттікпен (The European Network and Information Security Agency — ENISA) жарияланды.
Киберқауіпсіздікбойыншастратегияныңмақсаты:
- киберқауіпсіздіктіқамтамасызетубойыншапотенциалдыұлғайтужәнехалықтыңкиберқауіптуралыхабарынжоғарылату,
- осылайшакиберкеңістіктегісенімділіктіқамтамасызету,
- оныңішіндетіршіліктіқамтамасызетуқызметтерініңнегізіндежатқанақпараттықжүйелердіңқорғанысынқамтамасызету,
- мемлекеттікжәнежекеше сектор үшінкиберқауіптіеңсеру,
- киберқауіпсіздіксаласындаұлттықбақылаужүйесіненгізу,
- мемлекеттіңцифрлықресурстарыныңтұтастығынқамтамасызету,
- аса маңыздыақпаратинфрақұрылымынқорғаусаласындахалықаралықынтымақтастықтыілгерілету,
- киберқылмыспенкүрестіжетілдіру,
- кибертәуекелдертуралықоғамныңхабардарболуынжоғарылату,
- киберқауіпсіздіктіқамтамасызетуүшінзаңнамалықбазаныәзірлеужәнебасқалары.
Киберқауіпсіздікмәселелеріжаһандықсипатқаие, бұлөзкезегіндетекұлттыққанаемес, соныменқосатиісіншеқауіпсіздіктіңәлемдікстандартындаәзірлеуқажеттігінкөрсетеді.
Әлбетте, қазіргізаманда, мемлекетөмірінде, оныңэкономикасыменқауіпсіздікжүйесіндекиберкеңістікпензаманауиақпараттықтехнологияларүлкенрөлатқаратындықтан, жоғарытехнологиялардықолдануменбайланыстықауіптіайналыпөтугеболмайды.
Қазақстандағыақпараттық-коммуникациялықтехнологиялардыңдамуыныңжоғарғықарқынысәйкесинфрақұрылымдардыңқорғанысмәселесінөзектендіреді, себебіолардыңақауларынемесебұзылуыелқауіпсіздігіүшінмаңыздысалдарғаиеболуымүмкін.
Осылайша, «Касперскийзертханасының» мәліметтерібойыншапайдаланушыларыеңжиівеб-шабуылдарғаұшырайтынелдертізіміндеҚазақстан 6-шыорындажәнепайдаланушыларыныңсаныжағынанмобильдікқұрылғыларғаарналғантроян-бопсалаушыларменшабуылданғандарішінде 9-шыорындатұр.
Соныменқатар, ҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасынажасалғанталдаубүгінгікүнізаңнамадакиберқылмыс, киберкеңістік, киберқауіпсіздік, киберқорғаныссияқтымаңыздыұғымдаранықталмағандығыжөніндеқорытындышығаруғамүмкіндікбереді.
Ақпараттандырусаласындағыақпараттыққауіпсіздік – электрондықақпараттықресурстардың, ақпараттықжүйелердіңжәнеақпараттық-коммуникациялықинфрақұрылымныңсыртқыжәнеішкіқатерлерденқорғалуыныңжай-күйі;
Ақпараттыққауіпсіздікоқиғасы – ақпараттандыруобъектілерініңқазіргібарқауіпсіздіксаясатынықтималбұзутуралынеақпараттандыруобъектілерініңқауіпсіздігінеқатысыболуымүмкін, бұрынбелгісізболғанжағдайтуралыкуәландыратынжай-күйі;
Ақпараттыққауіпсіздіктіңоқысоқиғасы – ақпараттық-коммуникациялықинфрақұрылымныңнемесеоныңжекелегенобъектілерініңжұмысындажекелейнемесесериялытүрдетуындайтын, олардыңтиiсiншежұмыс iстеуiнеқатертөндiретiнжәне (немесе) электрондықақпараттықресурстардызаңсызалу, көшiрмесінтүсіріпалу, тарату, түрлендiру, жоюнемесебұғаттауүшiнжағдайжасайтыніркілістер.
Ақпараттыққауіпсіздіктіңоқысоқиғасы – ақпараттық-коммуникациялықинфрақұрылымныңнемесеоныңжекелегенобъектілерініңжұмысындажекелейнемесесериялытүрдетуындайтын, олардыңтиiсiншежұмыс iстеуiнеқатертөндiретiнжәне (немесе) электрондықақпараттықресурстардызаңсызалу, көшiрмесінтүсіріпалу, тарату, түрлендiру, жоюнемесебұғаттауүшiнжағдайжасайтыніркілістер.
Ақпараттандыруменбайланысаясындаақпараттыққауіпсіздік (киберқауіпсіздік) саласындағымемлекеттіксаясаттыжүзегеасырумақсатында, 2016 жылғы 6 қазандаҚазақстанРеспубликасыПрезидентініңЖарлығыменҚазақстанРеспубликасыныңҚорғанысжәнеаэроғарышөнеркәсібіминистрлігіқұрылды. ОсыЖарлықпенҚазақстанРеспубликасыҮкіметінеАқпараттыққауіпсіздіккомитетінқұрудықамтамасызетутапсырылды, олұлттықақпараттыққауіпсіздіксаласындағымемлекеттіксаясаттыәзірлеубойыншаөкілеттіорганның (реттеушінің) қызметінатқаратынболады, бұл, әрине, елдіңкиберқауіпсіздігінқамтамасызетумәселелеріндемаңыздықадамболыптабылатынысөзсіз.
